همان‌طور که گفته شد، چنین اسنادی یکی از منابع مهم و ارزشمند برای بررسی تاریخ زیارت محسوب می‌شوند. به عقیده کارشناسان، طومارهای شیعی از منظر تاریخچه تصویربرداری از اماکن زیارتی که همراه با ذکر جزئیات بناها در زمانی بوده که فناوری عکس وجود نداشته، از جایگاه و اهمیت ویژه‌ای در امر پژوهش برخوردار هستند. به دلیل ماهیت فیزیکی این نوع از پوسترها و طومارها که عموماً بر دیوارها نصب و یا چسبانده می‌شده و در معرض نور، آب، حشرات، گرد و غبار و ... بوده، آسیب‌های فیزیکی و شیمایی بر آن‌ها عارض می‌شده و از این رو کمتر پیش می‌آید این نوع از پوسترها و طومارها به شکلی درست حفاظت و آرشیو شده باشد و  با کمال تأسف، امروز تعداد کمی از طومارهای زیارتی چاپ شده در دوره قاجار و حتی پهلوی در آرشیوها و مخازن کتابخانه‌ها موجود و در دسترس است. ازجمله قدیمی‌ترین آن‌ها می‌توان گواهی به تاریخ ۶۰۲ق را نام برد که در موزه ترک و اسلام استانبول به نمایش گذاشته شده و یا طومار موزه بریتانیا با تاریخ ۸۳۶ق.

 در زیارت شیعیان، از میان اماکن متبرکه، حرم مطهر امام‌رضا(ع) جایگاه ویژه‌ای داشته است که در طومارهای به‌جامانده، به عنوان مقصد نهایی بوده است. یکی از طومارهای معروف در این نوع، طوماری است که پروفسور مارزولف معرفی کرده که اکنون در مجموعه‌ای خصوصی در هاوایی نگهداری می‌شود. گفته می‌شود ویژگی این طومار به جز ایرانی بودن آن، اماکن متبرکه در مسیر زیارت به مشهد است. این طومار 6تصویر از قدمگاه تا حرم مطهر را در خود جا داده که قدمگاه نیشابور، مسجد گوهرشاد و حرم امام‌هشتم(ع)، از آن جمله‌اند.

طومار زیارتی از هند 

به جز مجموعه‌هایی که ذکر شد، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی یکی از این مجموعه‌هاست که در آرشیو خود نمونه‌ای از این طومارهای زیارت شیعی را به یادگار دارد. سفرنامه تصویری از مکه تا مشهد در طومار زیارتی شیعی متعلق به دوره قاجاریه که سال گذشته از سوی زائر هندوستانی به مرکز اسناد آستان قدس رضوی اهدا شد از جمله آن‌هاست. اندازه این طومار کاغذی را حدود 2متر عنوان کرده‌اند که پشت آن با پارچه‌ای از جنس کتان پوشیده شده است. این طومار، سفری زیارتی را از مکه تا مشهد همراه با شعر به تصویر کشیده و شرح زیارت زائر از اماکن زیارتی به زبان شعر در حاشیه بالای طومار آورده شده است.  شاعر این اشعار فردی به نام چاووش معرفی شده که به نمایندگی از شخص زائر، در راه بازگشت به منزل قرائت می‌کرده است. در خصوص شاخصه‌های ظاهری آمده است: این طومار از راست به چپ تنظیم شده، به‌طوری که ابتدا از تصاویر مسجدالحرام و اماکن اعمال حج، آغاز و سپس تصاویری از مسجد پیامبر(ص)، فدک و قبرستان بقیع در مدینه، حرم‌های امام علی(ع) و امام حسین(ع) در نجف و کربلا و امامان مدفون در کاظمین و سامرا به تصویر کشیده شده و با تصاویر بارگاه امام رضا(ع) و مسجد گوهرشاد، به پایان می‌رسد. انتهای این طومار، مجموعه‌ای از پیکره‌هایی بُراق «مرکب حضرت محمد(ص) در هنگام معراج»، شتر «حامل پرده‌های کعبه»،  شیر «نشانه‌ای از حضرت علی(ع)» و دلدل «اسب ایشان» و «مهر نبوت پیامبر(ص)» ترسیم شده است. در این طومار سالی آورده نشده ولی با توجه به سبک نقاشی و مستندات تصاویر، تاریخ تنظیم آن به دوره قاجاریه بازمی‌گردد.

خبرنگار: آزاده خلیلی